In 2016 vieren we Pasen op zondag 27 maart. In Roemenië valt paaszondag dit jaar op 1 mei. Om dit te verklaren duiken we even in de geschiedenis.
De oorsprong van het christelijke paasfeest kent 3 pijlers:
- De christelijke kerken vieren op paaszondag de verrijzenis van Jezus Christus. Drie dagen tevoren, op Goede Vrijdag, wordt jaarlijks zijn dood aan het kruis herdacht.
- In de oudheid vierden de meeste volkeren de terugkeer van de lente met vruchtbaarheidsfeesten. De Duitse naam voor Pasen “Ostern” en de Engelse naam “Easter” verwijzen naar de oude vruchtbaarheidsgodin Ostara (bij de Germanen), Eostre (bij de Saksen) of Astarte (bij de Feniciërs). De symbolen van deze godin waren de haas en het ei. Ook de paasvuren, paasbroden en paaswielen hebben een heidense oorsprong.
- 3. Met Pesach herdenken de Joden de uittocht uit Egypte onder leiding van Mozes. Dit feest duurt 7 of 8 dagen. De Nederlandse naam “Pasen”, het Franse “Pâques” en het Roemeense “Paşte” zijn hiervan afgeleid. Het eten van het paaslam komt uit de Joodse traditie. De Joodse kalender is een maankalender gebaseerd op de oude Babylonische kalender. Pesach wordt gevierd tijdens de voorjaarsmaand Nisan, na volle maan.
Bepaling van een vaste datum voor Pasen
Tijdens de eerste eeuwen na Christus werd Christus’ verrijzenis op verschillende data herdacht. In 325 roept de Romeinse keizer Constantijn het eerste Concilie van Nicea bijeen. Men wil over een aantal zaken consensus bereiken tijdens een concilie dat het hele christendom vertegenwoordigt. Tijdens dit concilie wordt de datum van Pasen vastgelegd op de eerste zondag na de eerste volle maan na de lente-evening of equinox. Pasen moest ook na het Joodse Pesach vallen.
Tijdens de lente-evening, die valt tussen 18 en 22 maart, gaat de zon door het lentepunt. Het is het begin van de lente op het noordelijk halfrond. De zon komt dan juist in het oosten op en gaat juist in het westen onder. Dag en nacht zijn dan even lang. Rond 500 stelt de Scytische monnik Dionysius Exiguus paastabellen op. Rond 700 schrijft de Angelsaksische monnik Beda Venerabilis een paascyclus. Als begin van de lente wordt dan elk jaar 21 maart om 00.00 u gerekend en dus niet de veranderlijke astronomische lentedatum. Pasen kan dan ten vroegste vallen op 22 maart en ten laatste op 25 april. Het zou nog enkele eeuwen duren voor deze regeling overal aanvaard wordt.
Het oosters schisma
Na enkele eeuwen van steeds grotere vervreemding, is er in 1054 een definitieve breuk tussen de oosters-orthodoxe kerken en de rooms-katholieke kerk. De voornaamste verschillen zijn:
- In het Westen beschouwt men de patriarch van Rome (de paus) als de hoogste van de vijf patriarchen. In het Oosten worden de vijf patriarchen als gelijkwaardig beschouwd.
- In het Westen wordt alleen Rome beschouwd als hoofdstad van het christendom. De oosterse patriarchen beschouwen Constantinopel (het vroegere Byzantium, nu: Istanboel) als hun hoofdstad.
- Volgens de katholieke kerk gaat de Heilige Geest uit van God de Vader én van God de Zoon, volgens de oosterse kerken alleen van God de Vader, via de zoon. Dit noemt men de “filioque”-doctrine.
- De westerse kerk verbiedt priesterhuwelijken. In de oosterse kerk is het huwelijk enkel verboden voor bisschoppen.
- In de liturgie wordt er in het Westen ongedesemd brood gebruikt en in het Oosten gedesemd brood.
Invoering van de Gregoriaanse kalender
In 45 voor Christus voert Julius Caesar de naar hem genoemde Juliaanse kalender in. Het is een lichte aanpassing van de Egyptische kalender, die eerder door Alexander De Grote werd verspreid. De duur van een jaar wordt hier vastgesteld op 365,25 dagen. Na drie jaren van 365 dagen, wordt in het vierde jaar een extra dag of schrikkeldag toegevoegd, zodat dit jaar 366 dagen telt. Een zonnejaar telt 365,2422 dagen. De Juliaanse kalender loopt daardoor per duizend jaar ongeveer 7,8 dagen achter op de zon.
In 1582 voert paus Gregorius met de bul “inter gravissimas” een kalenderhervorming door. Om het begin van de lente terug te brengen naar 21 maart, worden 10 dagen overgeslagen. Na donderdag 4 oktober 1582 komt vrijdag 15 oktober 1582. Om de kalender beter af te stemmen op het zonnejaar, is een jaartal, dat deelbaar is door 100, geen schrikkeljaar. De jaartallen, die deelbaar zijn door 400, zijn dan toch weer een schrikkeljaar. Het jaar 1900 was dus geen schrikkeljaar, maar het jaar 2000 wel. De Gregoriaanse kalender loopt per duizend jaar nog 0,3 dagen achter op de zon. In de katholieke landen wordt deze kalender al vlug ingevoerd. In andere landen duurt de invoering soms nog enkele eeuwen. In 1927 is Turkije het laatste land dat de Gregoriaanse kalender invoert.
De Roemeens-orthodoxe kerk
De kerk van Roemenië is de tweede grootste van de orthodoxe kerken, na de Russische kerk. Sinds 1925 heeft de aartsbisschop van Boekarest de titel van patriarch. De orthodoxe kerken van Roemenië, Constantinopel, Alexandrië, Antiochië, Cyprus, Bulgarije en Griekenland gebruiken de Gregoriaanse kalender (die zij zelf de Neo-Juliaanse kalender of Griekse kalender noemen), behalve voor de paascyclus: vastentijd, Pasen, Onze-Lieve-Heer-Hemelvaart, Pinksteren…Voor deze feesten gebruiken ze nog de Juliaanse kalender. Pasen duurt hier drie dagen: zondag, maandag en dinsdag.
Verschillende paasdatums
Wanneer volgens de Gregoriaanse kalender de eerste volle maan van de lente valt na 3 april (= 21 maart op de Juliaanse kalender), dan valt Pasen in Roemenië op dezelfde dag als bij ons. Begint het joodse Pesach op of na Witte Donderdag, dan wordt de orthodoxe paasdatum nog een week opgeschoven. Bij de katholieken wordt hier geen rekening mee gehouden. Valt de eerste volle maan van de lente voor 3 april (= 21 maart op de Juliaanse kalender), dan gebruikt de orthodoxe kerk de volgende volle maan en valt Pasen in Roemenië vier weken later dan in Vlaanderen. Als het joodse Pesach op of na Witte Donderdag valt, schuift de datum nog een week op en wordt het verschil 5 weken.
Overzicht 2016
Maandag 21 maart: begin van de lente
Woensdag 23 maart: volle maan
Donderdag 24 maart: Witte Donderdag
zondag 27 maart: Pasen bij ons
vrijdag 22 april: volle maan
zaterdag 23 april (tot vrijdag 29 april): Pesach
zondag 1 mei – maandag 2 mei – dinsdag 3 mei: Pasen in Roemenië
Overzicht 2017
dinsdag 21 maart: begin van de lente
dinsdag 11 april: volle maan
dinsdag 11 april (tot maandag 17 april): Pesach
donderdag 13 april: Witte Donderdag
zondag 16 april: Paaszondag bij ons en in Roemenië
Auteur: Walter Verreycken
